بازی در خاک و گِل، یکی از لذت‌های دوران کودکی، ممکن است فوایدی فراتر از سرگرمی داشته باشد. تحقیقات علمی نشان می‌دهند که قرار گرفتن در معرض میکروب‌های موجود در خاک می‌تواند به تقویت سیستم ایمنی کودکان کمک کند و خطر ابتلا به آلرژی و بیماری‌های خودایمنی را کاهش دهد. اما آیا این ادعا واقعاً صحت دارد؟ در این مقاله، با استناد به نظرات متخصصان و مطالعات اخیر، به بررسی فواید بازی در خاک برای سلامت کودکان و نکات ایمنی مرتبط با آن می‌پردازیم.

به گزارش رصد ۱۰۰ به نقل از لایو ساینس، به‌عنوان یک کودک، شاید شنیده باشید که بازی در خاک برای شما مفید است، زیرا سیستم ایمنی شما را تقویت می‌کند. اما آیا شواهد علمی از این ادعا پشتیبانی می‌کنند؟ پاسخ کوتاه این است: بله، مطالعات متعددی نشان می‌دهند که قرار گرفتن زودهنگام در معرض خاک می‌تواند خطر ابتلا به آلرژی و بیماری‌های خودایمنی را کاهش دهد. به عبارت دیگر، این فعالیت می‌تواند از شرایطی که در آن سیستم ایمنی به‌طور غیرضروری به آلرژن‌ها یا بافت‌های بدن واکنش نشان می‌دهد، جلوگیری کند.

وقتی کودکان در خاک بازی می‌کنند، در معرض انواع میکروب‌های موجود در محیط طبیعی قرار می‌گیرند. این میکروب‌ها، که شامل باکتری‌ها و قارچ‌های بی‌ضرر هستند، به سیستم ایمنی در حال رشد کودک کمک می‌کنند تا تفاوت بین سلول‌های خودی و مواد خارجی بی‌ضرر یا بیماری‌زا را تشخیص دهد. به گفته پروفسور گراهام روک، میکروب‌شناس دانشگاه کالج لندن، فرضیه دوستان قدیمی پیشنهاد می‌کند که هرچه تنوع میکروب‌هایی که در کودکی در معرض آن‌ها قرار می‌گیرید بیشتر باشد، میکروبیوم شما متنوع‌تر خواهد بود و در نتیجه سیستم ایمنی شما بهتر می‌تواند دوست را از دشمن تشخیص دهد. این نظریه مشابه فرضیه بهداشت است که معتقد است کمبود مواجهه با میکروب‌ها در اوایل زندگی می‌تواند افراد را مستعد بیماری‌های ایمنی کند.

فرضیه بهداشت، که اولین بار در سال ۱۹۸۹ توسط دیوید استراکان مطرح شد، بر این مشاهده استوار است که با پیشرفت جوامع و افزایش استانداردهای بهداشتی، نرخ آلرژی و بیماری‌های خودایمنی مانند آسم، اگزما و تب یونجه افزایش یافته است. کودکانی که در محیط‌های شهری یا بدون حیوانات خانگی بزرگ می‌شوند، تا ۵۰ درصد بیشتر در معرض ابتلا به شرایطی مانند آسم و آلرژی غذایی هستند. در مقابل، کودکانی که در مزارع یا در کنار حیوانات خانگی رشد می‌کنند، به دلیل مواجهه با تنوع بیشتری از میکروب‌ها، کمتر به این بیماری‌ها مبتلا می‌شوند. برای مثال، مطالعه‌ای در سوئد در سال ۲۰۲۴ نشان داد که کودکانی که در مزارع لبنی یا در کنار حیوانات خانگی بزرگ شده‌اند، نرخ کمتری از آلرژی داشتند و باکتری‌های بی‌ضرر بیشتری در روده‌هایشان یافت شد.

یک آزمایش در فنلاند نشان داد که کودکانی که در مهدکودک‌های شهری با خاک و چمن گرفته‌شده از کف جنگل بازی می‌کردند، در عرض یک ماه مجموعه متنوع‌تری از باکتری‌های بی‌ضرر روی پوست خود داشتند و سلول‌های تنظیم‌کننده ایمنی و مولکول‌های سیگنال‌دهنده بیشتری در خونشان مشاهده شد. این یافته‌ها نشان می‌دهند که قرار گرفتن در معرض میکروب‌های موجود در خاک می‌تواند به بلوغ سیستم ایمنی کمک کند و احتمال بیش‌فعالی آن را کاهش دهد.

با این حال، همه خاک‌ها برای بازی کودکان مناسب نیستند. به گفته دکتر رابرت وود، متخصص آلرژی کودکان در دانشگاه جانز هاپکینز، خاک در مناطق به‌شدت آلوده ممکن است حاوی آلاینده‌های مضر باشد که برای کودکان خطرناک است. بنابراین، والدین باید مناطقی را انتخاب کنند که عاری از فضولات حیوانی یا مواد شیمیایی مضر باشند، مانند باغ‌های خانگی یا پارک‌های تمیز. همچنین، شستن دست‌ها پس از بازی در خاک برای جلوگیری از ورود باکتری‌های مضر به بدن ضروری است، اما استفاده بیش از حد از ضدعفونی‌کننده‌ها می‌تواند مانع از فواید مواجهه با میکروب‌های مفید شود.

بازی در خاک نه‌تنها برای سیستم ایمنی مفید است، بلکه فواید دیگری نیز دارد. به گفته محققان، فعالیت‌های حسی مانند بازی در گِل می‌تواند استرس کودکان را کاهش دهد، که خود عامل مهمی در حفظ سلامت سیستم ایمنی است. علاوه بر این، باکتری خاصی به نام مایکوباکتریوم واکه که در خاک یافت می‌شود، می‌تواند التهاب را کاهش دهد و حتی خلق‌وخو را بهبود بخشد، زیرا بر ترشح سروتونین، یک انتقال‌دهنده عصبی کلیدی، تأثیر می‌گذارد. مطالعات حیوانی نشان داده‌اند که مواجهه با این باکتری علائم استرس و اضطراب را کاهش می‌دهد و شواهد اولیه نشان می‌دهند که اثرات مشابهی ممکن است در انسان‌ها نیز رخ دهد.

برای والدینی که می‌خواهند فرزندانشان از فواید بازی در خاک بهره‌مند شوند، چند نکته ایمنی ضروری است. ابتدا، مناطقی را برای بازی انتخاب کنید که احتمال آلودگی در آن‌ها کم باشد. استفاده از لباس‌های ضدآب مانند چکمه و کاپشن می‌تواند تمیز کردن کودکان را آسان‌تر کند. شستن دست‌ها پس از بازی، بدون استفاده بیش از حد از ژل‌های ضدباکتری، به حفظ تعادل بین ایمنی و مواجهه با میکروب‌ها کمک می‌کند. همچنین، تکرار این فعالیت‌ها برای تقویت مداوم سیستم ایمنی ضروری است.

در جهانی که به‌طور فزاینده‌ای بهداشتی شده است، اجازه دادن به کودکان برای بازی در خاک می‌تواند راهی ساده و طبیعی برای تقویت سلامت کودکان باشد. این فعالیت نه‌تنها به رشد سیستم ایمنی کمک می‌کند، بلکه فرصتی برای بازی آزاد، کاهش استرس و ارتباط با طبیعت فراهم می‌آورد. بنابراین، دفعه بعد که فرزندتان با دست‌های گِلی به خانه آمد، شاید بهتر باشد به جای نگرانی، این فرصت را به‌عنوان بخشی از رشد سالم او بپذیرید.